Taksonomią UE nazywamy potocznie obowiązujący od dwóch lat nowy akt prawny Wspólnoty Europejskiej: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje. Nowe rozporządzenie zachęca do inwestycji przyjaznych środowisku, ogranicza inwestycje mu szkodzące, poza tym usunąć ma zjawisko greenwashingu (pseudoekologicznego marketingu), czyli kłamliwych twierdzeń o prośrodowiskowym charakterze pewnych działań, de facto szkodliwych lub obojętnych dla przyrody.
Taksonomia — skąd taka nazwa tego rozporządzenia?
Taksonomia (gr. taksis – szyk wojska, potem ogólnie: układ, porządek i nomos – prawo, ład, zwłaszcza przyrodniczy i społeczny) to nauka o metodach i regułach klasyfikowania, zwłaszcza o wyróżnianiu i opisach jednostek systematycznych, czyli taksonów. Powstała dla uporządkowania gatunków i wyższych jednostek organizmów żywych. Z czasem jej metody poszerzono na obiekty badań innych nauk ścisłych, społecznych i prawnych. Wyodrębnia się dwa działy (czy też dwa podejścia) taksonomii:
- Fenetyczną opartą tylko na podobieństwie ilościowym i jakościowym klasyfikowanych obiektów;
- Filogenetyczną opartą na pokrewieństwie porządkowanych obiektów.
Dorobek taksonomii fenetycznej można implementować wszędzie tam, gdzie da się wprowadzić metody statystyczne, nie tylko w medycynie, ale także prawie, ekonomii i socjologii. Metody filogenetyczne dadzą się stosować w bardziej ograniczonym zakresie, jedynie do obiektów, dla jakich da się zdefiniować relacje pokrewieństwa (czyli tylko dla replikatorów). Replikatorami są nie tylko pojedyncze organizmy żywe, lecz także pojedyncze geny, memy, języki naturalne człowieka, tudzież algorytmy genetyczne. Taksonomia UE ma zatem charakter prawnoadministracyjnej taksonomii fenetycznej, wytyczającej ogólne ramy rozstrzygania praktycznych problemów prawnych oraz finansowych, w zakresie wspierania bądź ograniczania określonych działań, zależnie od ich rzeczywistych, a nie tylko deklarowanych przez wykonawców i reklamodawców skutków dla przyrody UE. Taksonomia UE nie zakazuje całkowicie finansowania i wsparcia dla przedsięwzięć szkodzących środowisku, o ile pozostają niezbędne dla człowieka. Wspiera jednak działania proekologiczne np.: zakładanie łąk i pasów kwiatowych.
Jak ustanowiono Taksonomię UE?
Taksonomię UE wprowadzono w toku zwykłej procedury ustawodawczej, to znaczy zgodę na
wprowadzenie tego rozporządzenia wyraziły Parlament Europejski oraz Rada Unii
Europejskiej. Jako rozporządzenie o charakterze ogólnym Taksonomia UE ustanawia
wyłącznie ogólne ramy przepisów szczegółowych, podobnie jak polski Kodeks Postępowania
Administracyjnego czy Ordynacja Podatkowa. Mnóstwo istotnych zagadnień dopiero będzie
doprecyzowana w aktach delegowanych przez KE, mniej więcej tak jak polskie ustawy są
doprecyzowane kolejnymi rozporządzeniami ministrów.
Czemu rozporządzenie, a nie dyrektywa?
Dawniej przepisy z zakresu ochrony środowiska przyjmowano we Wspólnocie Europejskiej w
postaci dyrektyw np.: D. Siedliskowej, Ptasiej, Ściekowej, Ramowej D. Wodnej czy D.
Azotanowej. Dyrektywy należało przełożyć na poszczególne języki, po czym powtórzyć w
ustawodawstwie państw członkowskich. Rozporządzania natomiast stosuje się bezpośrednio
i natychmiast. Nie trzeba ich powtarzać w ustawach krajów członkowskich. Przyjmuje się za
to fikcję prawną i społeczną, że przedsiębiorcy i urzędnicy poszczególnych państw
członkowskich już znają i już stosują przepisy danego rozporządzenia, w tym wypadku
Taksonomii UE. Przykładowo rozdzielając środki przyznane w ramach Funduszu na rzecz
sprawiedliwej transformacji nie wolno inwestować ich wbrew Taksonomii UE.
Cztery warunki działań zrównoważonych środowiskowo
Według Taksonomii UE jakąkolwiek działalność gospodarcza można uznać za zrównoważoną
środowiskowo (przyjazną przyrodzie, wpisującą się w zasady zrównoważonego rozwoju),
gdy łącznie (jednocześnie) spełnia cztery warunki:
- wnosi istotny wkład w realizację co najmniej jednego z sześciu celów środowiskowych
Taksonomii; - nie wyrządza poważnych szkód dla żadnego z ww. sześciu celów środowiskowych;
- jest prowadzona zgodnie z minimalnymi gwarancjami Taksonomii;
- spełnia techniczne kryteria kwalifikacji.
Sześć celów środowiskowych i dwa warunki dodatkowe Taksonomii
Wspomniane w warunkach cele środowiskowe Taksonomii to:
- łagodzenie (mitygacja) zmian klimatu;
- adaptacja (przystosowanie się) do zmian klimatu;
- zrównoważone wykorzystywanie i ochrona zasobów wodnych i morskich;
- przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym (cyrkularnym);
- zapobieganie zanieczyszczeniu i jego kontrola, jeśli już doszło do skażenia;
- ochrona i odbudowa bioróżnorodności i ekosystemów.
Za działalność wnoszącą istotny wkład w realizację ww. sześciu celów Taksomia uznaje
wszelkie działania wspomagające bezpośrednio pozostałe działania (działania innych
sektorów gospodarki) we wnoszeniu ich istotnego wkładu, o ile spełnione będą dwa
dodatkowe warunki:
1) nie uzależnią długofalowo od aktywów, podważających długoterminowe cele
środowiskowe UE;
2) przynoszą istotnie dobre efekty dla środowiska.
Zakaz wyrządzania poważnych szkód
Według Taksonomii UE działalność zrównoważona środowiskowo nie szkodzi poważnie w
całym swoim cyklu życiowym (okresie trwania działalności). Rozporządzenie popiera
czynności w pełni przyjazne dla całego środowiska, a nie tylko pewnych jego wycinków.
Przykładowo hydroelektrownie dostarczają prądu bez emisji gazów cieplarnianych, jednak
szkodzą życiu rzek, zwłaszcza rybom wędrownych i ekosystemom zależnym od corocznych
wylewów jak łąki trzęślicowe i selernicowe; zalesianie wpływa korzystnie na gatunki leśne,
może jednak mocno szkodzić siedliskom otwartym oraz przywiązanym do nich gatunkom
łąkowych ptaków i motyli.
Minimalne gwarancje oraz techniczne kryteria kwalifikacji
Minimalne gwarancje to wszelkie procedury wdrażane w przedsiębiorstwach, zapewniające
przestrzeganie praw: ochrony środowiska, praw człowieka, pracownika plus bardziej
szczegółowe wytyczne ONZ i UE ws. zwalczania korupcji czy mobbingu. Techniczne kryteria
kwalifikacji to szczegółowe kryteria obejmujące wszystkie rodzaje działalności gospodarczej,
przyjmowane przez KE w ramach aktów delegowanych. Wprowadzają one podział działań
gospodarczych na osiem grup np.: energetykę oraz przetwórstwo przemysłowe. Opisują
szczegółowo procesy techniczne i finansowe w danej grupie, wskazując konkretne warunki
do spełnienia dla każdej branży np.: ilość gazów cieplarnianych na każdą tonę
wyprodukowanego cementu.
Kluczowe obowiązki przedsiębiorców
Znaczący rozrost sektora finansowego przy jednoczesnym wyoutsourcowaniu szeregu
działów przemysłu poza UE sprawił, że Taksonomia dzieli praktyczne i formalne obowiązki
przedsiębiorców na dwie grupy:
- dla branży finansowej;
- dla reszty branż.
Najistotniejsze obowiązki sfery finansowej dotyczą transparentności (przejrzystości)
oferowanych produktów w kontekście realizacji ww. sześciu celów zrównoważonego
rozwoju UE. Każdy finansista musi realizować cele środowiskowe opisując jakim sposobem
oraz w jakim stopniu sponsorowane przezeń inwestycje kwalifikują się jako zgodne z
Taksonomią? Między innymi powinien zamieszczać oświadczenia o odpowiedniej treści albo:
„Zasada »nie czyń poważnych szkód« stosowana jest wyłącznie w odniesieniu do tych
inwestycji w ramach produktu finansowego, które uwzględniają unijne kryteria dotyczące
zrównoważonej środowiskowo działalności gospodarczej. Inwestycje w ramach pozostałej
części tego produktu finansowego nie uwzględniają unijnych kryteriów dotyczących
zrównoważonej środowiskowo działalności gospodarczej”
albo: „Inwestycje w ramach tego produktu finansowego nie uwzględniają unijnych kryteriów
dotyczących zrównoważonej środowiskowo działalności gospodarczej”.
Pozostałe branże muszą m.in. ujawnić odsetek:
-obrotu powstałego dzięki produktom bądź usługom związanych z przyjazną
środowisku (zwrównoważoną) działalnością gospodarczą;
-wydatków operacyjnych i nakładów inwestycyjnych, odpowiadający aktywom bądź
procesom związanym ze zrównoważoną działalnością gospodarczą.
Podsumowanie
Taksonomia to nowe rozporządzenie Wspólnoty Europejskiej określające działania
gospodarcze przyjazne środowisku (zrównoważone, wpisujące się w doktrynę i praktykę
zrównoważonego rozwoju). Muszą one spełniać równocześnie cztery warunki:
- wnosić kluczowy wkład w osiągnięcie co najmniej jednego z sześciu celów środowiskowych;
- nie wyrządzać żadnych poważnych szkód w którymkolwiek z sześciu celów środowiskowych;
- być prowadzonym zgodnie z minimalnymi gwarancjami;
- spełniać niezbędne techniczne kryteria kwalifikacji.
Najwięcej nowych obowiązków spadnie na barki sektora finansowego, wielkich
przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych, wreszcie firm prowadzących działania
szczególnie szkodliwe dla środowiska.
Wykorzystane źródła:
Tekst przepisów Taksonomii dostępny pod adresem: https://eur-lex.europa.eu/legal-
content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32020R0852&from=PL
Croft, W. (2000). Explaining language change: An evolutionary approach. Pearson Education.
Szathmáry, E. (2006). The origin of replicators and reproducers. Philosophical Transactions of
the Royal Society B: Biological Sciences, 361(1474): 1761-1776.
Wiley, Edward O., Lieberman, B. (2011). Phylogenetics: Theory and Practice of Phylogenetic
Systematics. 2nd edn.
