Motyle w pytaniach i odpowiedziach

14 marca obchodzimy święto motyli. Dzień Motyla to doskonała okazja, by poznać lepiej te najpiękniejsze z owadów. Oto przegląd najczęściej zadawanych pytań dotyczących motyli i ciem.

Rozróżniamy aż 170 tysięcy gatunków motyli — z czego w Polsce żyje ponad 3100 z nich.

Długość życia motyli zależy od gatunku. Są takie, które żyją zaledwie jeden dzień, chociaż większość od 2. do 4. tygodni. Rekordziści potrafią przeżyć nawet i 9 miesięcy (latolistek cytrynek).

Mimo tego, że na pierwszy rzut oka wydają się słabe i kruche, to mają niesamowitą siłę. Potrafią pokonywać takie same odległości jak ptaki. Przykładowo amerykańskie monarchy przebywają podróż z Kanady do Meksyku.

Jak długo żyje motyl? Czy słusznie stał się symbolem krótkiego życia?

Powszechnie uważa się, że te urocze owady żyją tylko jeden dzień, a nawet kilka godzin. Dawniej przez długość życia motyla rozumiano długość trwania stadium dorosłego (imago), od przeobrażenia do śmierci, nie zaś całe życie od jaja przez gąsienicę i poczwarkę po uskrzydlony okaz dorosły. Wierzono bowiem, że gąsienica zdycha, a z poczwarki zmartwychwstaje nowy owad, zatem po wyjściu z kokonu liczono czas życia od nowa. Dla różnych gatunków długość poszczególnych faz życia bywa bardzo różna, łącznie jednak wynosi od paru miesięcy do paru lat. Niektóre latami żerują jako gąsienice, by przeobrażać się kilka tygodni i paść po kilku dniach. W naszym klimacie wiele zależy od tego, jakie stadium hibernuje (przesypia zimę)? Ewentualnie także estywuje (przesypia lata)? Najbardziej długowiecznym motylem Polski pozostaje cytrynek, gdyż przesypia zimę w stadium uskrzydlonym, zatem nawet licząc tylko czas trwania imago, wychodzi koło 9 miesięcy. Krótkie życie może jednak dawać pewne korzyści ewolucyjne. Łuskoskrzydłe słyną z błyskawicznej ewolucji: krępak brzozowy w XIX w. momentalnie przystosował się do czarniawych od pyłów i dymów pni brzóz; znana nam z zoo Hypolimnas bolina rekordowo szybko uodporniła się na zakażenie bakterią Wolbachia, co ocaliło populacje z Wysp Salomona od wymarcia.

Czemu tylu ludzi wciąż tępi motyle?

Współcześnie motyle budzą więcej sympatii niż dawniej. Na ogół pamięta się, że nie żądlą i nie gryzą, tym bardziej nie przenoszą chorób jak komary. Często słyszy się, że w tropikach spotkać można nieliczne gąsienice zdolne poparzyć człowieka swoimi włoskami. Mało kto w Polsce wie, że takie „parzące” gąsienice występują też u nas. Dotyczy to choćby niektórych korowódek, przykładowo dębówki. Może ona silnie podrażnić alergików. Niemniej jednak łuskoskrzydłe zwalcza się przy pomocy oprysków i pułapek feromonowych głównie dlatego, że larwy wielu gatunków mogą powodować straty w rolnictwie (bielinek kapustnik itd.), leśnictwie (strzygonia choinówka, barczatka sosnówka itp.), a nawet w szafie z ubraniami (mole odzieżowe), spiżarce (mól ziarniak) czy w ulu (barciak, łaźbiec). Kolekcjonowanie motyli dla sportu, na handel i jako lokata kapitału straciło w większości UE na znaczeniu, aczkolwiek wciąż bywa problemem w Grecji czy państwach globalnego Południa. Niebezpieczne dla rolnictwa tropików są liczne gatunki pokazywane w naszych motylarniach i zoo (właśnie dlatego ich hodowla nie budzi protestów obrońców zwierząt) np. Caligo memnon na plantacjach bananów, Morpho peleides na polach fistaszków, ingi czy innych bobowatych.

Co jedzą motyle?

To zależy od ich stadium rozwojowego. Dieta gąsienicy będzie zupełnie inna niż stadium uskrzydlonego. Niektóre gatunki w ogóle nie pobierają pokarmu po przepoczwarzeniu. Takimi absolutnymi niejadkami w wieku dorosłym są znane nam z motylarni ćmy pawice, jak również kilka polskich gatunków chronionych np.: lotnica zyska, a z pospolitszych gatunków np.: trociniarka czerwica.

Gąsienice większości gatunków są wegankami. Niemniej jednak wśród larw motyli i ciem trafiają się miłośniczki:

• wosku i miodu (barciak większy, łaźbiec, czyli barciak mniejszy), 
• naszych ubrań (mól odzieżowy, kożusznik),
• nasze zapasy: kasz, otrąb, mąki, czekolady, bakalii i cukru (mól kuchenny, czyli omacnica spichrzanka, mklik mączny, mól ziarniak),
• pióra i wypluwki ptaków (mól gniazdownik),
• grzybów, w tym hub (korkowiaczek gustujący w parku brzozowym),
• jaj i larw mrówek (modraszki, wieleny),
• drewna, ale także innych owadów napotkanych w drewnie (torzyśniad kasztanówka, trociniarka czerwica).

Gąsienice żerują zwykle na liściach roślin: 

• występujących w różnych siedliskach lecz należących do jednej rodziny np. bielinek rzepnik zjada kapustowate (zarówno warzywa np.: kapustę i rzepę, jak chwasty np.: ognichę, typowe dla lasów czosnaczki czy kwiaty i zioła miejskich łąk i pasów kwiatowych w rodzaju gęsiówek); cytrynek szakłak rosnący na suchym i kruszynę na mokrym; 
• zgoła niespokrewnionych, za to rosnących w tym samym ekosystemie np. pawie oczka zjada pokrzywy i chmiel rosnące razem w lasach łęgowych; modraszek iglicznik, to co znajdzie na wrzosowisku lub suchej łące: najpierw bodziszki, posłonki, iglice, a potem larwy hurtnic i wścieklic.

Większość ciem i motyli w stadium uskrzydlonym spija nektar. Zdarzają się jednak koneserzy odchodów, potu, moczu i/lub padliny. W Polsce będą to choćby znane z łąk miejskich i ogrodów: mieniaki. Z częściej hodowanych, oferowanych na prezenty egzotów podobny gust wykazuje Morpho peleides.

Świat motyli

Owady te skrywają przed przyrodnikami wiele tajemnic: pachną, wydają odgłosy, smakują… nogami, a ich skrzydła złożone są z łusek, ułożonych jedna nad drugą, niczym dachówki na domach. Jakże niezwykły i tajemniczy jest zresztą sam cykl życia motyla! Daj się zaprosić do tajemniczego świata tych pięknych stworzeń i spróbuj zwabić je do swojego ogrodu! Poznaj niektóre motyle Polski.