W 2024 roku Fundacja Kwietna zainaugurowała projekt ADOPTUJ ŁĄKĘ, w ramach którego, przy wsparciu biznesu, objęliśmy ochroną czynną 10 ha cennego przyrodniczo siedliska i rozpoczęliśmy przywracanie łąkowego charakteru 21-hektarowemu polu uprawnemu. Co udało nam się osiągnąć w pierwszym sezonie adopcji w Nieborowie i jakie kolejne cele stawiamy przed projektem na następne lata?
Krajobrazowa perła w Nieborowie
Należący formalnie do Województwa Łódzkiego teren w Nieborowie zwrócił naszą uwagę już w 2023 roku. Dostrzegliśmy w nim miejsce z ogromnym potencjałem: ponad 30 hektarów otwartego terenu otoczonego z trzech stron lasem, z bardzo długą strefą ekotonową, graniczącego z jednej strony z kompleksem parkowo-pałacowym Pałacu Radziwiłłów. Obszar ten mieści w sobie blisko 10 hektarów cennego, zmienno-wilgotnego siedliska oraz ponad 20 hektarów pola uprawnego. Jeszcze za czasów panowania Radziwiłłów dzisiejsze pole na wprost pałacu miało charakter łąkowy, pełniąc dodatkowo specjalne zadanie: lądowały tutaj aeroplany, których wielkim miłośnikiem był ostatni właściciel nieborowskich dóbr, książę Janusz Radziwiłł.
Dzięki dobrej współpracy z obecnym zarządcą terenu, Zespołem Parków Krajobrazowych Województwa Łódzkiego, z początkiem roku 2024 udało nam się wydzierżawić ten teren. Zobligowaliśmy się tym samym do prowadzenia skoordynowanych działań ochrony czynnej na już istniejącej łące oraz do przywrócenia łąkowego charakteru polu uprawnemu, od wielu lat uprawianemu metodami konwencjonalnymi i jałowemu z punktu widzenia bioróżnorodności.
Nasze założenia: trwałe łąki są ostojami dzikiej przyrody i chronią klimat. Adopcja łąki pozwala utrzymywać bogate gatunkowo łąki i przekształcać grunty orne w trwałe użytki zielone. Dzięki wsparciu Mecenasów ze świata biznesu, pierwsze działania terenowe mogliśmy podjąć już wczesną wiosną 2024 roku.
Cenne siedlisko z problemami
Naszą obecność w Nieborowie rozpoczęliśmy od posprzątania terenu i zidentyfikowania problemów, z jakimi zmagał się tutejszy ekosystem. Ze względu na wysoki poziom degradacji gleby wyłączyliśmy pole uprawne z planowanych działań ochronnych i zaplanowaliśmy jego zdziczanie, o czym więcej piszemy poniżej. Pozostała część terenu, czyli zmienno-wilgotna łąka wraz z trzcinowiskiem oraz okalającą ją strefą ekotonową, była w znacznym stopniu porośnięta nawłocią kanadyjską, która zdążyła już zdominować wiele pożądanych, rodzimych gatunków. Poza nawłocią rozpoznaliśmy także inne gatunki inwazyjne, takie jak kolczurka klapowana czy niecierpek.
Pierwszym celem było oczyszczenie łąki z inwazyjnych gatunków, aby zoptymalizować warunki dla rodzimych gatunków, które wcześniej spotykano na tym obszarze. Szczególnie zależało nam na krwiściągu lekarskim – roślinie żywicielskiej dla zagrożonego motyla modraszka nausitousa. Krwiściąg i modraszki są ze sobą nierozerwalnie związane, a naszą ambicją stało się odtworzenie siedliska dla tych niezwykle delikatnych motyli. Wydawało się to możliwe: krwiściąg był wówczas widywany na sąsiednich polanach Bolimowskiego Parku Krajobrazowego.
Badania jako podstawa działań
Kluczem do jak najbardziej precyzyjnego odpowiadania na potrzeby nieborowskiego ekosystemu są dla nas badania, które pozwalają poznać jego wyjątkową, lokalną specyfikę. Na objętej przez nas ochroną łące zmienno-wilgotnej przeprowadziliśmy trzy inwentaryzacje przyrodnicze (skupione na kwestiach botanicznych i ornitologicznych) oraz siedem badań lepidopterologicznych. Dzięki nim nie tylko potwierdziliśmy szczególne znaczenie tego terenu dla motyli, ale przede wszystkim udało nam się zidentyfikować pożądany przez nas gatunek – modraszka nausitousa.
Co między innymi wykazały badania?
- Obecność 31 gatunków motyli dziennych, stanowiących 61% gatunków Bolimowskiego Parku Krajobrazowego.
- 46 gatunków roślin.
- 20 gatunków ptaków objętych ochroną gatunkową, w tym dwa gatunki naturowe, a jeden wymagający ochrony czynnej.
Najważniejszym odkryciem w zakresie ptasiej bioróżnorodności był błotniak stawowy (Circus aeruginosus), gatunek drapieżnego ptaka z rodziny jastrzębiowatych, który figuruje w załączniku I Dyrektywy Ptasiej UE. Błotniak stawowy jest niezwykle wrażliwy na zmiany środowiskowe, szczególnie związane z degradacją terenów podmokłych i utratą siedlisk lęgowych.
Kluczowe znaczenie dla błotniaka w Nieborowie ma teraz ochrona istniejących trzcinowisk (w wyniku identyfikacji tego gatunku, zrezygnowaliśmy z koszenia trzcinowiska) oraz zmienno-wilgotnych obszarów, gdzie błotniaki mogą zakładać gniazda. Dodatkowo eliminacja gatunków inwazyjnych, takich jak nawłoć kanadyjska, sprzyja odbudowie bioróżnorodności, co pośrednio korzystnie wpływa na populację tego rzadkiego drapieżnika.
Widziane w Nieborowie w 2024 osobniki prawdopodobnie nie założyły tu gniazda w tym sezonie. Mamy nadzieję, że przywracając równowagę tutejszego ekosystemu przyczynimy się do tego już kolejnej wiosny.
Główny bohater: modraszek nausitous
Chociaż błotniak stawowy jest niezwykle ważnym gatunkiem, to zdecydowanie głównym bohaterem naszych działań na nieborowskiej łące został modraszek nausitous (Phengaris nausithous). Zidentyfikowaliśmy tego motyla na przełomie czerwca i lipca, co było kluczowym momentem w badaniach nad wartością przyrodniczą tego terenu. Modraszek nausitous to gatunek niezwykle cenny z punktu widzenia ochrony bioróżnorodności. Jest ściśle związany z obecnością krwiściągu lekarskiego, na którym jego larwy żerują, a także z mrówkami z rodzaju myrmica, które zapewniają schronienie dla poczwarek w swoich mrowiskach.
Obecność delikatnego modraszka jest znakiem, że łąka w Nieborowie to wysokiej jakości siedlisko motylowe. Ten motyl jest gatunkiem wskaźnikowym, co oznacza, że jego obecność świadczy o dobrze zachowanym, bogatym ekosystemie, który sprzyja także wielu innym organizmom, takim jak inne motyle, zapylacze i ptaki. Przywrócenie optymalnych warunków dla modraszka nausitous stało się dla nas priorytetem, ponieważ ochrona tego delikatnego gatunku automatycznie wspiera zachowanie całej sieci powiązanych gatunków i procesów ekologicznych.
Zidentyfikowanie modraszka nausitous na naszym terenie było dowodem na to, że podjęte działania mają realny wpływ na bioróżnorodność. Dodatkowo, potwierdzenie jego obecności w tej lokalizacji przesuwa północną granicę występowania tego gatunku w Polsce.
Utrzymanie łąki dla bioróżnorodności
Jako siedlisko antropogeniczne, łąka nie może funkcjonować bez pomocy człowieka – wymaga regularnego koszenia, ponieważ w przeciwnym razie, drogą naturalnej sukcesji, zacznie porastać lasem, co doprowadziłoby do utraty unikalnych walorów przyrodniczych tego miejsca. Odpowiednio zaplanowane i przeprowadzone, to nie tylko sposób na utrzymanie otwartego charakteru łąki, ale również kluczowe narzędzie ochrony bioróżnorodności. Wybór właściwych metod i terminów pozwala kształtować skład gatunkowy oraz kondycję ekosystemu, wspierając jednocześnie zarówno rośliny, jak i zwierzęta związane z tym siedliskiem.
Koszenie selektywne: Wykorzystaliśmy tę metodę, aby późną wiosną, jeszcze przed kwitnieniem, skosić liczne ogniska nawłoci kanadyjskiej – niezwykle inwazyjnego gatunku, który zagraża rodzimym roślinom, wypierając je z siedliska. Koszenie selektywne pozwoliło nam skoncentrować się na miejscach o największym zagęszczeniu nawłoci, jednocześnie oszczędzając obszary z cennymi gatunkami rodzimymi, które mogły rozwijać się bez przeszkód.
Koszenie mozaikowe: Ta metoda, przeprowadzona w Nieborowie dwukrotnie – w sierpniu i październiku – polega na koszeniu łąki fragmentami, dzięki czemu zachowuje się mozaikowy charakter siedliska. Pozostawienie części łąki nieskoszonej w danym momencie daje schronienie i pożywienie dla zwierząt, takich jak owady, ptaki i drobne ssaki, jednocześnie umożliwiając regenerację roślinności. Koszenie mozaikowe promuje rozwój pożądanych gatunków roślin, ograniczając dominację tych bardziej ekspansywnych.
Planując i prowadząc koszenie, opieraliśmy się na zaleceniach ekspertów z dziedziny lepidopterologii i ornitologii, bazujących na przeprowadzonych inwentaryzacjach i badaniach. Takie podejście zapewniało optymalne dostosowanie działań do potrzeb lokalnego ekosystemu. Na przykład zalecenia dotyczące terminów koszenia uwzględniały okresy aktywności i rozrodu kluczowych gatunków, takich jak modraszek nausitous czy błotniak stawowy, co pozwoliło nam nie tylko uniknąć zakłócania ich cykli życiowych, ale wręcz wspierać ich rozwój.
Koszenie to nie tylko zabieg techniczny – to również wyraz odpowiedzialności człowieka za ochronę przyrody i świadome kształtowanie krajobrazu. Dzięki starannie zaplanowanym działaniom, łąka w Nieborowie może zachować swoją wyjątkową wartość ekologiczną, pozostając miejscem przyjaznym dla wielu gatunków roślin i zwierząt, a także inspirującym przykładem dla innych inicjatyw na rzecz ochrony bioróżnorodności.
Pożytek pszczeli i zdziczanie pola uprawnego
W przeciwieństwie do siedliska położonego po wschodniej stronie objętego opieką terenu, pole orne w jego centralnej części nie wymagało od nas działań ochronnych w klasycznym tego słowa znaczeniu. Jako teren od wielu lat intensywnie uprawiany metodami konwencjonalnymi, stało się ono niemal zupełnie jałowe z punktu widzenia bioróżnorodności. Sucha, piaszczysta gleba IV i V klasy dodatkowo zdegradowana stosowaniem rolniczych środków chemicznych była wyzwaniem, które wymagało od nas opracowania osobnego planu działania, skoncentrowanego na odbudowie ekosystemu od podstaw.
Pierwszym krokiem w naszej pracy było przygotowanie gleby – jej uprawienie, które pozwoliło na poprawę struktury i stworzenie bardziej sprzyjających warunków dla wzrostu roślin. Następnie obsialiśmy teren 15 kilogramami specjalnie dobranej mieszanki nasion roślin miododajnych, wzbogaconej o słoneczniki. Ta decyzja miała na celu wsparcie zapylaczy, które odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu bioróżnorodności, a także stworzenie nowego siedliska dla ptaków. Po zakończeniu sezonu wegetacyjnego wyschnięte łodygi wyższych roślin stały się dla nich schronieniem, dodając jeszcze większą wartość ekologiczną tej przestrzeni.
Efekty tych działań były przełomowe dla lokalnego ekosystemu. W miejscu, gdzie wcześniej rosła wyłącznie kukurydza, w 2024 roku pojawiło się 21 hektarów obszaru pełnego roślin miododajnych, które nie tylko wspierają owady, ale również poprawiają jakość gleby. Pozostały fragment pola przeznaczyliśmy pod sadzonki dzikich kwiatów – ich liczba robi wrażenie: do gleby trafiło ponad 20 tysięcy roślin. Dzięki odpowiednio dobranej mieszance gatunkowej i zastosowanej metodzie uprawy, zakwitną one już w nadchodzącej wiosny, wprowadzając bogactwo różnorodności biologicznej na tereny, które jeszcze niedawno były rolniczą monokulturą. Ta transformacja to dowód na to, że odbudowa zdegradowanych ekosystemów jest możliwa i przynosi pierwsze wymierne korzyści zarówno przyrodzie już w bardzo niedługim czasie.
Niedobre sąsiedztwo
Na sąsiadującej z polem uprawnym działce, która w przeszłości była częściowo użytkowana rolniczo, a w momencie przejęcia częściowo porośnięta krzewami i nawłocią, zidentyfikowaliśmy obecność inwazyjnego rdestowca. Choć pierwotnie nie planowaliśmy włączać tego obszaru w zakres naszych podstawowych działań, świadomość zagrożenia, jakie niesie ze sobą obecność tak ekspansywnego gatunku, skłoniła nas do podjęcia interwencji. Rdestowiec jest znany z wyjątkowej zdolności do rozprzestrzeniania się i trudności w jego skutecznym zwalczaniu, co sprawia, że każda ignorowana populacja tego gatunku może wkrótce stać się problemem dla sąsiednich terenów.
Postanowiliśmy przekształcić to wyzwanie w okazję do nauki. Po uprzednim skoszeniu rośliny, w ramach eksperymentu pokryliśmy całą powierzchnię zajętą przez jej pędy metalową siatką. Tego typu bariera ma na celu ograniczenie możliwości wzrostu pędów i osłabienie systemu korzeniowego rośliny w kolejnych latach. Choć skuteczność tej metody wciąż pozostaje niepotwierdzona, działania te są naszym wkładem w poszukiwanie nowych sposobów walki z tym trudnym przeciwnikiem.
Pierwsze wnioski z tego działania będziemy mogli wyciągnąć dopiero w nadchodzących sezonach, gdy zaobserwujemy reakcję rośliny na zastosowaną metodę. Ta sytuacja podkreśla jednak, jak istotne jest elastyczne podejście do ochrony czynnej i gotowość do przeciwdziałania zagrożeniom, nawet jeśli na pierwszy rzut oka wydają się one nas jeszcze bezpośrednio nie dotyczyć. Nasza inicjatywa w tej sprawie to wyraz odpowiedzialności za cały lokalny ekosystem i dowód na to, że ochrona przyrody wymaga proaktywności oraz odwagi do eksperymentowania z nowymi rozwiązaniami.
Wolontariat pracowniczy na łące
Bycie Mecenasem projektu „Adoptuj Łąkę” to nie tylko wsparcie finansowe i element strategii ESG. Nieoceniony wkład stanowi również osobiste zaangażowanie pracowników w aktywne działania na rzecz ochrony bioróżnorodności. W pilotażowym sezonie mieliśmy przyjemność gościć w Nieborowie zespoły wolontariuszy z Greenvolt Power i OX2. Dzięki ich pracy udało się m.in. usunąć dużą część inwazyjnej nawłoci kanadyjskiej, którą kosiliśmy kosami spalinowymi i ręcznymi jeszcze przed kwitnieniem. Taki zabieg miał zapobiec dalszej ekspansji tego gatunku.
Wolontariusze pomogli nam także udrożnić ciek wodny obecny na łące oraz zebrać nasiona cennego krwiściągu, którego populację planujemy wzmacniać w kolejnym sezonie. Ich praca realnie przyczyniła się do usprawnienia naszych działań i wspierania bioróżnorodności ekosystemu Nieborowa.
Edukacja przyrodnicza
Ważnym aspektem naszej działalności jest edukacja przyrodnicza i szerzenie wiedzy o łąkach oraz konieczności ich ochrony. Realizujemy to na różne sposoby, docierając do szerokiego grona odbiorców: poprzez nasze kanały komunikacyjne, webinary, media, a przede wszystkim bezpośrednie spotkania, które pozwalają dzielić się pasją do tematów łąkowych.
Naturalnym krokiem było zaproszenie Mecenasów projektu na łąkę. 22 maja, w Światowy Dzień Bioróżnorodności, spotkaliśmy się w Nieborowie z przedstawicielami BayWa.re, Greenvolt Power, OX2 i Sevivon, aby odbyć prowadzony przez ekspertów spacer ornitologiczno-lepidopterologiczny. Podczas tego wydarzenia nasi goście mogli bliżej poznać mieszkańców łąki.
Nasze działania edukacyjne to również szkolenia. Na przełomie sierpnia i września zorganizowaliśmy w Nieborowie szkolenie dla przedstawicieli Zespołu Łódzkich Parków Krajobrazowych. Tematem były gatunki inwazyjne i skuteczne sposoby radzenia sobie z ich ekspansją. W wydarzeniu wzięli udział przedstawiciele parków takich jak Wzniesienia Łódzkie, Bolimowski, Sulejowski, Przedborski, Spalski, Międzyrzecza Warty i Widawki oraz Zaleczański.
Warsztat składał się z części teoretycznej oraz terenowej, podczas której uczestnicy mieli okazję ugruntować wiedzę na przykładach obecnych w okolicy naszej łąki. Dzięki temu spotkaniu walka z inwazyjnymi gatunkami obcymi (IGO) na terenie parków krajobrazowych województwa łódzkiego będzie jeszcze bardziej skuteczna. To ważne, ponieważ tylko kompleksowe, szeroko zakrojone i przemyślane działania dają szansę na opanowanie gatunków negatywnie wpływających na rodzimy ekosystem.
***
Dziękujemy wszystkim partnerom, mecenasom oraz wolontariuszom, których zaangażowanie pozwoliło nam zrealizować działania w ramach projektu #adoptujŁąkę w 2024 roku. Dzięki Waszemu wsparciu ochrona cennych siedlisk oraz zdziczanie pola w Nieborowie stały się możliwe. Zapraszamy do kontaktu: dołączajcie do naszej inicjatywy w 2025 roku i w kolejnych latach, wspólnie tworząc trwałe ostoje bioróżnorodności.
Na Wasze wiadomości czekamy pod adresem fundacja@kwietna.org
Chcecie wiedzieć, jak rozwija się nasz projekt i co aktualnie dzieje się w Nieborowie? Śledźcie nasze działania na naszym profilu na Linkedin.
