Nieprzemyślane koszenie na terenach cennych przyrodniczo może mieć tragiczne konsekwencje dla gatunków zależnych od tych siedlisk. Przykład modraszka nausitous pokazuje, jak z pozoru rutynowe działania mogą wpłynąć na równowagę ekosystemu, prowadząc do wyginięcia lokalnych populacji.
Ostatni modraszek nausitous
Jak podaje Butterfly Conservation Europe, 26 lipca 2023 roku po raz ostatni zaobserwowano w Holandii modraszka nausitous (Phengaris nausithous) Po tym, jak w pierwszym tygodniu okresu lotu (występowania dorosłej formy motyla, tzw. imago) w 2020 roku skoszono siedlisko, na którym był obserwowany, jedyna populacja tego gatunku w kraju zmniejszała się z roku na rok. W 2023 roku znaleziono tylko pięć motyli, mimo codziennego monitorowania populacji. W roku 2024 nie odnotowano obecności ani jednego osobnika.
Długość życia dorosłej formy tego gatunku wynosi maksymalnie 3 doby. W tym krótkim czasie motyl musi wykonać kluczowe zadania związane z przetrwaniem gatunku:
Poszukiwanie partnera: Męskie osobniki aktywnie poszukują samic, kierując się zapachem i zachowaniami wizualnymi.
Znajdowanie odpowiedniej rośliny żywicielskiej: Samice składają jaja wyłącznie na kwiatostanach krwiściągu lekarskiego (Sanguisorba officinalis), który jest kluczowy dla rozwoju larw.
Precyzyjne złożenie jaj: Jaja muszą być umieszczone na młodych, rozwijających się pąkach, aby larwy miały dostęp do odpowiedniego pokarmu.
Wybór odpowiedniego miejsca (obecność mrówek z rodzaju Myrmica): Larwy w późniejszym stadium rozwoju wymagają opieki mrówek, które je adoptują do swojego gniazda, traktując jako własne potomstwo.
Jak pokazuje przykład holenderski, zakłócenie ich aktywności poprzez koszenie terenu w czasie, kiedy modraszki wypełniają swoje zadania, może zaburzyć kruchą równowagę populacji i z czasem doprowadzić do jej całkowitego wyginięcia.
Niepewna sytuacja polskiej populacji
W Polsce modraszek nausitous ma sytuację lepszą niż w wielu krajach zachodniej Europy. Gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową i figuruje na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce ze statusem gatunku najmniejszej troski (LR/LC – Rower Risk/Least Concern).
Niemniej jednak istnieją zagrożenia mogące wpłynąć na jego populację:
- Zmiany w użytkowaniu łąk: Odchodzenie od tradycyjnych metod gospodarowania prowadzi do degradacji siedlisk modraszka.
- Zaniechanie użytkowania łąk: Brak odpowiedniego zarządzania prowadzi do sukcesji roślinnej, zarastania krzewami i drzewami, co skutkuje utratą odpowiednich siedlisk.
- Osuszanie terenów podmokłych: Działania melioracyjne mogą prowadzić do nadmiernego osuszania łąk, co również negatywnie wpływa na populacje modraszka.
- Zmiany klimatyczne i chemizacja rolnictwa: Stosowanie pestycydów oraz zmiany klimatyczne zagrażają stabilności populacji tego i wielu innych gatunków.
W celu ochrony modraszka nausitous konieczne jest utrzymanie tradycyjnych praktyk rolniczych, odpowiednie zarządzanie łąkami oraz monitorowanie populacji, aby zapobiec dalszemu pogarszaniu się jego sytuacji w Polsce.
Adoptuj Łąkę dla motyli w Nieborowie
Modraszek nausitous (Phengaris nausithous) jest głównym bohaterem działań ochrony czynnej na nieborowskiej łące w ramach projektu Adoptuj Łąkę Fundacji Kwietna. Stanowisko w Nieborowie jest drugim najbardziej wysuniętym na północ stanowiskiem w kraju.
Przeprowadzone w pierwszym roku projektu (2024) liczne badania i ekspertyzy, sprowokowane obecnością na tym terenie rośliny żywicielskiej krwiściągu lekarskiego (Sanguisorba officinalis), potwierdziły zarówno obecność modraszka, jak i mrówek z rodzaju Myrmica, które są dla niego gatunkiem symbiotycznym (Gąsienice żyją początkowo w główkach kwiatowych krwiściągu lekarskiego, potem adoptowane są przez mrówki z gatunku Myrmica rubra, które przenoszą je do swoich mrowisk, gdzie larwy odbywają swój dalszy rozwój żywiąc się larwami mrówek.).
Na podstawie zebranych przez ekspertów informacji, stworzyliśmy dla łąki w Nieborowie plan działania, optymalizujący termin koszenia pod kątem wspierania cyklu życiowego modraszków. W ten sposób minimalizujemy ryzyko degradacji ich populacji.
Dopasowując plan koszenia siedliska do cyklu życiowego ważnych gatunków, można w znaczący sposób przyczynić się do zwiększania ich liczebności. Nieborowskie modraszki nieniepokojone w tym krótkim i ważnym czasie, kiedy występują w formie imago, wydadzą na świat kolejne pokolenie (zwiększenie ich populacji to jeden z głównych celów projektu Adoptuj Łąkę).
Odpowiednio zaplanowane i przeprowadzone we właściwy sposób koszenie to jeden z ważniejszych zabiegów ochrony czynnej na terenach łąkowych. Jego opracowanie wymaga w pierwszej kolejności dobrego rozpoznania gatunków występujących w terenie, dlatego ważne jest promowanie współpracy ze specjalistami z dziedzin takich jak entomologia czy ornitologia. Dzięki wykonywanym przez nich ekspertyzom, osoby i instytucje zarządzające łąkami mogą odpowiednio zaplanować działania na cały sezon, bez szkody dla Przyrody.
***
Fundacja Kwietna od 2024 prowadzi aktywne działania na rzecz ochrony motyli modraszków. W ramach projektu ’Adoptuj Łąkę’ odtwarzamy dla nich ekosystem wilgotnej łąki w Nieborowie w województwie Łódzkim. Chcesz włączyć się w nasze działania i wspólnie chronić cenne siedliska? Napisz na fundacja@kwietna.org.
Konferencja ONZ COP16 w sprawie bioróżnorodności rozpoczyna się dzisiaj i potrwa do 1 listopada. Tym razem spotkanie zorganizowano w kolumbijskim mieście Cali, a gospodarz nie został wybrany przypadkiem: Kolumbia to trzeci najbardziej bioróżnorodny kraj na świecie.
Globalne Ramy Bioróżnorodności
Czym w ogóle jest COP? To skrót oznaczający Conference of the Parties. W dniach 7-19 grudnia 2022 w Montrealu odbyło się COP15 dla różnorodności biologicznej (pierwszy raz w historii skoncentrowane na tym temacie(. Przyjęto wówczas tzw. Globalne Ramy Bioróżnorodności (Global Biodiversity Frameworks) czyli inaczej Porozumienie Kunming-Montreal, zawierają 23 globalne cele ukierunkowane na działania w obszarze ochrony bioróżnorodności, które mają zostać pilnie zrealizowane w ciągu dekady do 2030 roku. Dziś, po niemal dwóch latach od podpisania porozumienia, reprezentanci ponad 190 krajów spotkają się ponownie, aby określić, jak idzie realizacja założeń i co trzeba zrobić, aby usprawnić proces ich wdrażania
Konieczność raportowania ESG
Zostało zaledwie sześć lat na osiągnięcie globalnych celów dotyczących bioróżnorodności przyjętych w 2022 roku, dlatego COP16 stanowi kluczowy moment do mobilizacji finansowania i zwiększenia działań na rzecz ochrony przyrody. W miarę jak rządy dokonują przeglądu swoich krajowych strategii i planów działań na rzecz bioróżnorodności, muszą tworzyć silne warunki sprzyjające działalności biznesowej skoncentrowanej na realizacji tych celów poprzez skuteczne regulacje i zachęty. Przykładem takiego działania jest stopniowe wprowadzanie konieczności raportowania ESG, które obejmuje między innymi takie elementy jak ochrona gatunków zagrożonych i odbudowa ekosystemów.
Przyroda podstawą globalnej gospodarki
Dlaczego to tak ważne? Bo tak jak dzisiaj przyroda nie ma szans na wyjście z kryzysu bez zdecydowanych działań ze strony biznesu, tak biznes wcale nie poradzi sobie bez niej, ani w krótkiej ani w długiej perspektywie. Przyroda stanowi bowiem podstawę globalnej gospodarki, z ponad połową światowego produktu krajowego brutto – 44 miliardów dolarów – w umiarkowanym lub wysokim stopniu zależnego od jej wpływu, czyli tzw. usług ekosystemowych. W związku z tym wszyscy jesteśmy bezpośrednio narażeni na ryzyko występowania coraz częstszych problemów gospodarczych z powodu czynników powodujących utratę bioróżnorodności.
Dobrą wiadomością jest to, że inwestowanie w kapitał naturalny jest istotną, atrakcyjną i wykonalną opcją. Efektywne wykorzystanie zasobów społecznych, takich jak współpraca świata biznesu i nauki, jest jednym warunków, bez których transformacja na rzecz ochrony bioróżnorodności nie jest możliwa. Teraz jest doskonały moment żeby zastanowić się nad tym, jak w mierzalny i 'raportowalny’ sposób włączyć się do działania na rzecz przyrody, aby uniknąć greenwashingu i nie marnować czasu, środków i energii.
Czego oczekujemy po COP16?
Rozpoczynające się właśnie zgromadzenie COP16 świat będzie okazją by zobaczyć, jak kraje wprowadziły swoje obietnice w życie. Dowiemy się między innymi jak rządy realizują plany działania mające na celu przywrócenie gatunków ze stanu zagrożenia wyginięciem lub jak chronią i odbudowują ekosystemy. I jak zachęcają biznes do tego, aby włączył się do gry o ratowanie Przyrody.
***
Adoptuj Łąkę w ramach strategii ESG
Czy Twoja organizacja chce realnie wpływać na ochronę zagrożonych gatunków, działać na rzecz neutralizacji IGO i odbudowywać ekosystemy? Takie założenia, zgodne z ustaleniami podjętymi w ramach Porozumienia Kunming-Montreal, spełniamy w ramach projektu Adoptuj Łąkę. Umówmy się na spotkanie a my opowiemy Ci, które punkty strategii ESG w zakresie ochrony bioróżnorodności pomożemy Ci osiągnąć tak, aby skorzystało na tym środowisko naturalne i wizerunek Twojej organizacji.
Gleby pastwisk, łąk i terenów trawiastych mogą działać jako banki węgla, magazynując duże ilości węgla organicznego i nieorganicznego. Tego rodzaju ekosystemy są ważnymi zasobami w sekwestracji węgla, co oznacza, że wiążą węgiel z atmosfery i magazynują go w glebie na długie okresy czasu. Jest to kluczowe w walce ze zmianami klimatycznymi.
Dlaczego pastwiska, łąki i tereny trawiaste są skuteczne w magazynowaniu węgla?
Gleby pastwisk, łąk i terenów trawiastych mogą działać jako banki węgla, magazynując duże ilości węgla organicznego i nieorganicznego. Tego rodzaju ekosystemy są ważnymi zasobami w sekwestracji węgla, co oznacza, że wiążą węgiel z atmosfery i magazynują go w glebie na długie okresy czasu. Jest to kluczowe w walce ze zmianami klimatycznymi.
- Rozbudowany system korzeniowy: Trawy mają bardzo rozległy system korzeniowy, który sięga głęboko w glebę. Korzenie tych roślin wprowadzają węgiel do gleby w postaci materii organicznej, która jest trudniejsza do rozkładu niż materia nadziemna. Większa część węgla organicznego pozostaje zmagazynowana w glebie, a nie jest uwalniana do atmosfery.
- Długowieczność traw: Trawy i roślinność łąkowa często mają zdolność do regeneracji po wypasie lub koszeniu, co oznacza, że mogą stale wprowadzać materię organiczną do gleby przez długi czas. Dzięki temu węgiel w formie materii organicznej jest stale odnawiany i uzupełniany.
- Mała intensywność użytkowania: Łąki i pastwiska, w przeciwieństwie do intensywnie uprawianych gruntów ornych, są mniej intensywnie przekształcane. Oznacza to mniejsze zakłócenia w strukturze gleby, co sprzyja magazynowaniu węgla.
- Niska mineralizacja węgla: Gleby na tych terenach często mają stabilne warunki mikrobiologiczne, które spowalniają procesy rozkładu materii organicznej i mineralizacji węgla. To sprawia, że węgiel organiczny jest trwale związany w glebie.
Rola pastwisk i terenów trawiastych w łagodzeniu zmian klimatycznych:
Gleby tych ekosystemów są uważane za cenne magazyny węgla, ponieważ mogą przechowywać go przez setki lub tysiące lat. Ochrona pastwisk i trawiastej roślinności oraz zrównoważone zarządzanie nimi są kluczowe dla zachowania tych banków węgla. Zbyt intensywne użytkowanie lub degradacja tych ekosystemów mogą prowadzić do uwalniania zmagazynowanego węgla w postaci CO₂, co przyspiesza zmiany klimatyczne.
Badania pokazują, że zwiększenie powierzchni łąk i pastwisk lub poprawa zarządzania istniejącymi może być jednym z narzędzi w globalnych strategiach na rzecz ograniczania emisji gazów cieplarnianych.
Relacja między modraszkiem nausitous (Phengaris nausithous) a mrówkami z rodzaju Myrmica to przykład myrmekofilii– specjalistycznego rodzaju zależności między organizmami a mrówkami. Myrmekofilia dosłownie oznacza „miłość do mrówek” i obejmuje różnorodne formy interakcji, od luźnych symbioz po bardzo złożone relacje, jak w przypadku modraszków.
Myrmekofilny gatunek: modraszek nausitous
Modraszek nausitous to gatunek motyla z rodziny modraszkowatych (Lycaenidae), zamieszkujący wilgotne łąki bogate w rośliny żywicielskie i odpowiednie gatunki mrówek. Choć niewielki, o rozpiętości skrzydeł wynoszącej zaledwie 3 cm, ten niepozorny owad odgrywa kluczową rolę w swoim ekosystemie. Jednak to nie wygląd czyni go wyjątkowym, lecz jego skomplikowany cykl życiowy, który wymaga współdziałania trzech elementów: krwiściągu lekarskiego, odpowiednich siedlisk oraz mrówek z rodzaju Myrmica.
Krwiściąg lekarski – fundament życia larw
Krwiściąg lekarski (Sanguisorba officinalis) to wieloletnia roślina, którą łatwo rozpoznać po intensywnie czerwonych, główkowatych kwiatostanach. Występuje na wilgotnych łąkach, szczególnie tych, które są utrzymywane w naturalnym stanie. Dla modraszka nausitous jest nie tylko rośliną żywicielską, ale także miejscem kluczowym w jego cyklu życiowym.
Samica modraszka składa jaja wyłącznie na kwiatostanach krwiściągu. Gąsienice po wykluciu początkowo odżywiają się tkankami rośliny, zjadając kwiaty i nasiona. Etap ten jest jednak tylko początkiem ich przygody, gdyż prawdziwe wyzwanie dopiero przed nimi – zejście na ziemię i nawiązanie kontaktu z mrówkami.
Rola mrówek w rozwoju modraszka
Po zakończeniu pierwszego stadium rozwoju, gąsienice opuszczają kwiatostany krwiściągu i spadają na ziemię. W tym momencie ich przeżycie zależy od obecności odpowiednich gatunków mrówek z rodzaju Myrmica. To właśnie te mrówki pełnią rolę „opiekunów” gąsienic, choć nie do końca świadomie.
Jak modraszek oszukuje mrówki?
Gąsienice modraszka nausitous wykształciły niezwykły mechanizm oszustwa chemicznego. Wydzielają feromony, które naśladują te produkowane przez larwy mrówek. Dzięki temu mrówki błędnie uznają je za własne potomstwo, po czym przenoszą je do swojego mrowiska.
Życie w mrowisku
Wewnątrz mrowiska gąsienice modraszka spędzają około 10 miesięcy, odżywiając się larwami mrówek. Choć są pasożytami, ich obecność nie prowadzi do całkowitego zniszczenia kolonii, co pozwala na kontynuowanie tej relacji w kolejnych sezonach.
Na początku lata, gąsienice przepoczwarczają się w górnych warstwach mrowiska, a po około trzech tygodniach wylęgają się dorosłe motyle. Proces ten odbywa się wczesnym rankiem, gdy aktywność mrówek jest najmniejsza. Dorosły owad szybko opuszcza mrowisko, by rozpocząć życie na powierzchni.
Delikatna równowaga ekosystemu
Zależność modraszka nausitous od krwiściągu lekarskiego i mrówek Myrmica to doskonały przykład współzależności gatunków w przyrodzie. Usunięcie jednego elementu – rośliny żywicielskiej, mrówek lub odpowiednich siedlisk – skutkuje załamaniem całego cyklu życiowego motyla.
Zagrożenia dla modraszka nausitous
Głównymi zagrożeniami dla tego gatunku są:
- Utrata siedlisk:
Osuszanie łąk, intensyfikacja rolnictwa i przekształcanie terenów pod uprawy powodują degradację środowisk, w których żyją modraszki. - Zanik krwiściągu lekarskiego:
Wskutek zmiany sposobu użytkowania łąk (np. zbyt częste koszenie) populacje krwiściągu ulegają znacznemu zmniejszeniu. - Zanikanie kolonii mrówek Myrmica
Mrówki te wymagają specyficznych warunków środowiskowych. Zmiany klimatyczne i degradacja siedlisk wpływają negatywnie na ich liczebność.
Dlaczego ochrona modraszków jest ważna?
Modraszek nausitous jest wskaźnikiem stanu zdrowia podmokłych łąk i ich bioróżnorodności. Jego obecność świadczy o dobrze zachowanym ekosystemie, w którym różne gatunki mogą współistnieć i wzajemnie się wspierać.
Ochrona tego gatunku wymaga działań obejmujących:
- Zachowanie wilgotnych łąk:
Ograniczenie melioracji i zapewnienie odpowiedniego użytkowania łąk, np. poprzez ekstensywne koszenie. - Ochronę krwiściągu lekarskiego:
Wspieranie naturalnych populacji tej rośliny, m.in. poprzez zachowanie mozaikowego krajobrazu łąk. - Zabezpieczenie siedlisk mrówek:
Dbanie o obecność odpowiednich warunków dla kolonii mrówek, np. poprzez utrzymanie wilgotności gleby i różnorodności florystycznej.
Relacja między modraszkiem nausitous, krwiściągiem lekarskim a mrówkami Myrmica to piękny przykład współzależności w przyrodzie. Każdy z tych elementów odgrywa kluczową rolę w złożonym cyklu życia tego wyjątkowego motyla. Zrozumienie tych powiązań jest nie tylko fascynujące, ale także niezwykle istotne dla skutecznej ochrony zarówno tego gatunku, jak i jego siedlisk.
***
Fundacja Kwietna od 2024 prowadzi aktywne działania na rzecz ochrony modraszków. W ramach projektu ’Adoptuj Łąkę’ odtwarzamy dla nich ekosystem wilgotnej łąki w Nieborowie w województwie Łódzkim. Chcesz włączyć się w nasze działania i wspólnie chronić cenne siedliska? Napisz na fundacja@kwietna.org.
