Nazwa: Barszcz Mantegazziego, b. kaukaski, b. olbrzymi Heracleum mantegazzianum Sommier & Levier.
Rodzina: selerowate Aipaceae (baldaszkowate Umbeliferae)
Pochodzenie: północny zachód Kaukazu oraz tereny sąsiednie (odwrotnie jak b. Sosnowskiego z południowego wschodu tych gór)
Zasięg wtórny na świecie: większość Europy
Status w Polsce: niebywale inwazyjny (IV, najwyższa kat. inwazyjności).
Występowanie w Polsce: częsty, w całej Polsce
Kolonizowane siedliska: trwale, momentalnie kolonizuje mnóstwo siedlisk otwartych, w tym dyrektywowe
· 6430 (najłatwiej) — ziołorośla górskie (All. Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (O. Convolvuletalia sepium)
· 91E0 – łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe)
· 6210 — murawy kserotermiczne (Cl. Festuco-Brometea i ciepłolubne murawy z Asplenion septentrionalis-Festucion pallentis) – priorytetowe są tylko murawy z ważnymi stanowiskami storczyków
· 6510 — niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (All. Arrhenatherion elatioris)
· 6520 — górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (All. Polygono-Trisetion).
Morfologia: Gigantyczna roślina dwuletnia lub trwała (gdy koszona bądź spasana) wysokości 2-5 m, kwitnąca i obsiewająca się tylko raz w życiu (monokarpiczna). Zawiązuje gruby (do 0,15 m), gładki w dotyku korzeń koloru ciemnożółtego lub jasnobrązowego. Odznacza się nader masywnymi, wydrążonymi niczym u bambusa i rdestowca, pędami (do 10 cm średnicy) o pobrużdżonej powierzchni. Wypuszcza mocno wcięte, potrójnie pierzastodzielne liście. Ich odcinki są wąskie (u b. Sosnowskiego szerokie), poza tym zawsze wydłużone i ostro zakończone (u b. Sosnowskiego nierzadko tępe). Blaszki liściowe u tego gatunku są nagie z wierzchu, a od spodu delikatnie, niemal niewyczuwalnie orzęsiona. Podwójnie piłkowanie liści nie posiada natomiast walorów diagnostycznych, gdyż u wszystkich kaukaskich barszczów są one bardzo zmienne. B. Mantegazzianego posiada obupłciowe, pięciokrotne kwiatki o okwiecie złożonym z kielicha i korony. Słupek jest pojedynczy, a płatki przybierają kształt niewielkich ząbków. Pojedyncze kwiaty skupione są w kwiatostany I rzędu w formie baldaszków, baldaszki zaś w wielkie jak parasole w kawiarniach kwiatostany II rzędu. Po zapyleniu tworzy się owoc w postaci jajowatej rozłupni. U b. Mantegazziego rozłupnia charakteryzuje się zielonym kolorem (u pokrewnego barszczu Sosnowskiego raczej brunatno oliwkowym), silnym aromatem oraz zwężonym kształtem. Rozłupnia składa się z dwóch grzbietobrzuszne spłaszczonych rozłupek oraz łączącego je kapoforu.
Biologia i ekologia: H. mantegazzianum zapylany jest przez owady. Nasiona rozprzestrzeniają się z wiatrem, wodami płynącymi, na sierści bądź pierzu zwierząt. Łatwość wnikania nawet do zbiorowisk o wysokim stopniu naturalności, po czym wypierania innych roślin wynika z paru niezależnych czynników:
- tworzeniu przebogatego, a zarazem bardzo trwałego glebowego banku nasion;
- wczesnego i sprawnego kiełkowania, ogromnej przeżywalności siewek;
- ocienianiu konkurencyjnych gatunków przez gigantyczne, szerokie a długie liście;
- błyskawicznemu wyjaławiania gleby przy jednoczesnym wydzielania związków allelopatycznych (trujących dla innych gatunków);
- formowania gęstych płatów dzięki podwyższonej rekrutacji siewek blisko okazów macierzystych.
Wielkie, kaukaskie barszcze szybko wypierają z otoczenia od 40 do 70% gatunków roślin. Powstaje nowy stan stabilny z barszczem jako absolutnym dominantem, niekiedy po prostu jedyną rośliną w danym płacie. Efekty wkroczeniu H. mantegazzianum lub H. sosnowskyi są szczególnie szkodliwe na zmiennowilgotnych łąkach trzęślicowych oraz młakach ze storczykami, kosaćcem syberyjskim, pełnikiem i mieczykiem dachówkowatym, a także w górskich ziołoroślach z tojadami i ciemierzycą zieloną.
Zwalczanie: W Polsce tępiony poprzez koszenie i opryski. Warto rozważyć spasanie go kozami i owcami. Barszcz Mantegazziego uodparnia się na chemiczne środki ochrony roślin, poza tym szkodzą one pożytecznym roślinom oraz ich owadzim zapylaczom. Koszenie bywa przeciwskuteczne, wręcz stymulując regenerację osobników oraz akumulację trujących, fotouczulujących metabolitów wtórnych. Skutecznymi metodami eliminacji Heracleum mantegazzianum okazały się mazanie oraz wstrzykiwanie herbicydu w głąb osobnika. Na małych powierzchniach zadziwiająco skuteczne bywa ścinanie kwiatów/owocostanów przy równoczesnym okrywaniu ziemi pod egzemplarzami tego barszczu.
Ciekawostki: Podobnie jak pozostałe kaukaskie barszcze był dawniej szeroko użytkowany jako roślina pastewna, miododajna, energetyczna i dekoracyjna. Niektórzy pszczelarze do dziś uważają go za niezłą roślinę pszczelarską.
Ofiarą walki z obcymi, ogromnymi barszczami pada w Polsce nasz rodzimy, chroniony prawnie, a jednocześnie uprawny i leczniczy, niemal równie wielki arcydzięgiel litwor Angelica archangelica. Litwor od b. Mantegazziego i Sosnowskiego wyraźnie różni się m.in. zielonymi albo brązowymi kwiatostanami oraz cieńszymi, mocno różowymi łodygami.
Z rodzimych gatunków Polski z kaukaskimi barszczami często myli się lepiężnika Petasites z racji jego ogromnych liści oraz występowania na siedliskach wilgotnych. Bywało to przyczyna dotkliwych poparzeń turystów opalających bądź uprawiających seks w Wigierskim Parku Narodowym.
