W ostatnich latach dużą popularnością cieszą się programy masowych nasadzeń, często realizowane przez korporacje w ramach strategii ESG. Tymczasem badania wyraźnie pokazują, że sadzenie drzew na dużą skalę ma niewielki sens w kontekście walki ze zmianami klimatu, a w wielu przypadkach tworzy kolejne problemy dla środowiska naturalnego. Jakie błędy popełniamy i jakie alternatywy mamy, aby chronić cenną bioróżnorodność i ograniczyć emisję gazów cieplarnianych?
Ważne usługi ekosystemowe
Nie ma wątpliwości co do tego, że drzewa świadczą ważne usługi ekosystemowe: magazynują duże ilości dwutlenku węgla i produkują niezbędny nam do życia tlen. I chociaż bezdyskusyjnie odgrywają ważną rolę w ochronie bioróżnorodności nie znaczy to, że ich masowe nasadzenia służą powstrzymywaniu zmian klimatycznych. Nieprzemyślane, często tworzone z myślą o wizerunku lub korzyściach finansowych fundatorów zalesianie, przynosi zdecydowanie więcej szkody, niż pożytku.
Yatir, pustynia Negew, Izrael 
Yatir, pustynia Negew, Izrael
Dobrym przykładem tego typu projektu jest największy las posadzony przez człowieka w Izraelu, czyli położony na południowych wzgórzach judejskich Yatir. Zlokalizowany na terenie pustyni Negew, został zasadzony w celu ochrony gleby przed erozją, zwiększenia retencji wody oraz zalesienia pustynnego obszaru. Składa się głównie z gatunków drzew takich jak dęby tureckie, sosny alepskie i sosny czarne. Las Yatir jest także miejscem badań nad zalesianiem pustyni i jego wpływem na lokalne środowisko. Niestety, najnowsze wyniki dowodzą, że założenia przyświecające jego twórcom w dużej mierze okazały się błędne. Pierwotnie las Yatir miał magazynować wodę i dwutlenek węgla, oraz hamować ekspansję pustyni. Okazuje się jednak, że ponad 4 miliony drzew rosnących w jego obrębie faktycznie przyczyniają się do podnoszenia temperatury ziemi. Jak to możliwe?
Monokultury i gatunki inwazyjne: problemy
Kolejnym problemem w przypadku masowych nasadzeń jest dobór wprowadzanych gatunków, niestety nadal często obcych dla danej lokalizacji. Podobne błędy mogą słono kosztować, co pokazuje przyklad z Południowej Afryki, gdzie wprowadzony w ten sposób, obcy gatunek akacji w szybkim tempie zaczął dominować nie tylko tereny, na których przeprowadzono kontrolowane nasadzenia. W efekcie nie osiągnięto więc pierwotnie założonych celów w kontekście walki ze zmianami klimatu, dodatkowo powodując konieczność drogiej i żmudnej walki z gatunkiem inwazyjnym. Ponadto, projekty masowych nasadzeń zakładają często tworzenie ogromnych monokultur. Ich obszary, z punktu widzenia ochrony bioróżnorodności, mają często ubogi, a wręcz ‘pustynny’ charakter. Monokultury są mało odporne na choroby i szkodniki, a także magazynują zdecydowanie mniej dwutlenku węgla niż lasy stanowiące dojrzałe ekosystemy, pełne połączeń pomiędzy współistniejącymi w ich ramach, licznymi gatunkami.
Powszechna w Polsce monokultura sosnowa 
Inwazyjna Acacia Saligna w Afryce Południowej
Aspekty społeczne i konsekwencje dla lokalnych społeczności
A co z aspektem społecznym podobnych inwestycji? Lokalne społeczności w wielu miejscach na świecie doświadczają dziś paradoksalnej sytuacji, w której otaczające je dojrzałe lasy podlegają wycince, podczas gdy kolejne tereny są przejmowane przez korporacje, wprowadzające na nich masowe nasadzenia. Za taki stan rzeczy odpowiadają często absurdalne z punktu widzenia przyrody regulacje prawne. Przykłądowo mieszkańcy Kostaryki otrzymują rocznie 125$ subwencji za każdy hektar przeznaczony pod nowe nasadzenia, podczas gdy ochrona już istniejących ekosystemów (mających szansę na naturalną regenerację) przynosi im jedynie 39$ rocznie. Takie różnice, szczególnie w krajach słabiej rozwiniętych, w znaczący sposób przyczyniają się do degradacji środowiska naturalnego na rzecz leśnej ‘produkcji’.
Podsumowując: dziś możemy z całą pewnością stwierdzić, że masowe nasadzenia drzew nie rozwiązują problemów związanych ze zmianami klimatycznymi. Szkodzą bioróżnorodności, często zajmując miejsce dojrzałych lasów. Rokrocznie z różnych przyczyn (m.in. wycinka czy coraz powszechniejsze pożary) znika z powierzchni Ziemi znika około 10 miliardów drzew, których nie zastąpią szkółki pełne sadzonek czy monokultury. Dodatkowo, wprowadzanie nowych nasadzeń zawsze wiąże się z kosztami ekologicznymi, nakładami finansowymi i czasem, który poświęcają na pracę ludzie zaangażowani w ich tworzenie.
Naturalna regeneracja lasów
Tymczasem najbardziej efektywne z punktu widzenia środowiska, ekonomii i gospodarowania zasobami ludzkimi rozwiązanie mamy na wyciągnięcie ręki. Leśne ekosystemy to złożone struktury, które, pozostawione w spokoju, nie tylko posiadają zdolność do autoregeneracji, ale także same dążą do swojej ekspansji. Naturalna regeneracja lasów to proces, w którym las odbudowuje się i odnawia bez interwencji człowieka. W tym procesie drzewa, rośliny i inne składniki ekosystemu samorzutnie rosną i rozwijają się we własnym sąsiedztwie i w miejscach, gdzie wcześniej doszło do zniszczenia lasu przez np. pożary, huragany, wiatr, czy wycinanie drzew.
Naturalna regeneracja lasów odgrywa kluczową rolę w przywracaniu różnorodności biologicznej oraz zachowaniu stabilności ekosystemów leśnych. Pomaga również w odbudowie środowiska naturalnego i zmniejszeniu negatywnego wpływu człowieka na środowisko, jednocześnie nie pochłaniając cennych zasobów, jak dzieje się to w przypadku wprowadzania nowych, masowych nasadzeń.
Biogradska gora w Czarnogórze 
Puszcza Białowieska 
Puszcza Białowieska
Materiał na podstawie publikacji The Guardian.
